Doğanın Kendi Döngüsü Yapraklar

Ağaçların sonbaharda döktüğü yaprakları toplamayın, çünkü ağaçlar bu yaprakları geri alıyor! Kış yaklaşırken ağaçlar, su rezervlerini koruyabilmek için yapraklarını bırakır. Kurudukça toprağa karışan bu yapraklar, yeniden canlanarak ağacın yaşam döngüsüne katkı sağlar.

Ağaçlar sadece suyu korumakla kalmaz, fazla kalsiyum gibi mineralleri de yaprakları aracılığıyla toprağa geri bırakır. Bu yapraklar ilkbaharda çürüdüğünde, toprağa kalsiyum ve diğer önemli mineraller karışır. Ağaç, bu değerli mineralleri kökleri aracılığıyla yeniden alır ve yaşam fonksiyonlarını sürdürmek için kullanır. Ayrıca, yapraklar toprağı ve kökleri kışın donmaya karşı koruyarak, toprakta devamlı bir nemlilik sağlar.

En iyi gübre, ağacın kendi yapraklarıdır! Ormanlardaki doğal döngüde olduğu gibi, yapraklar ve ince dallar toprağa yayılır ve bu doğal örtü, bir manto gibi toprağı dış etkenlerden korur. Don, rüzgar, güneşin aşırı sıcağı ve yağmur aşındırmasına karşı, bu yaprak tabakası toprağı ve kökleri muhafaza eder. Ayrıca, yapraklar altında yaşayan mikroorganizmalar, solucanlar ve diğer küçük canlılar, toprağın verimliliğine katkı sağlayarak humus oluşumuna destek olur.

Humuslu toprak, hayat dolu bir topraktır; içerisinde bu canlılar olmayan bir toprak ise ölüdür ve bitkiler için verimli değildir. Kışın ormanın içi, dışarıdan 4-5 derece daha sıcak olur. Bu sıcaklık farkı, yaprakların çürüyüp toprağa karışması ve toprağı ısıtan mikroorganizmaların faaliyetlerinden kaynaklanır. Bu çürüme süreci, yanmış gübreye benzer ve toprağa besin sağlayarak kokmaz.

Toprağı verimli hale getirmenin bir diğer yolu ise kompost yapmaktır. İsviçre’de bahçelerde uygulanan kompost yönteminde, tüm bitkisel atıklar (yağ, et, limon ve süt hariç) bir kuyuda biriktirilip toprakla örtülerek çürümeleri hızlandırılır. Böylece toprağa geri kazandırılır. Avrupalılar, topraktan aldıklarını fazlasıyla geri verirken, bizler mutfak atıklarını çöpe atıyor, tarlalarda anız yakıyor ve toprağı kimyasal gübrelerle dolduruyoruz. Halbuki doğanın sunduğu bu döngüyü doğru kullanarak, toprağı besleyebiliriz.

Toprağın bereketi doğanın bize verdiği armağanlarda saklı, bu döngüyü koruyalım ve gelecek nesillere sürdürülebilir bir çevre bırakalım.

Kaynak: Özkan Cebe

GÜDÜL ŞİFA YOLU DOĞA YÜRÜYÜŞÜ NOTLARI

Güdül, Ankara'nın ilk ve tek Sakinşehir olarak yanıbaşınızda sizi bekliyor. Yöresel Sinsin oyunu, bazlama, Güdül simidi, meydanda meyve sebzecileri, leblebi imalathaneleri gibi bir çok özelliğini not edelim.

Tahtacıörencik köyünde Durmuşlar'ın çiftliğinde kahvaltı yada Sağlam Hanesi'nde gözleme ile bir başlangıç yapılabilir. Duvarlarında duvar halısı, pencereleri işlemeli, bahçe yada ev kapıları çeşitli, ev köşeleri kültür kokan özelliği ile bu şifa yolu doğal yaşam severleri bekliyor. Tahtacıörencik Doğal Yaşam (TADYA) üreticileri ile tanışmayı unutmayın. Muhtemelen bu üretilerle tanışarak ve alışveriş yaparak kendi sağlığınıza katkı yapmış olacaksınız. 

Diş doruğu seyirtepesi köyün hemen üstünde yer alıyor. Burada yürüyüş hakkında kısa bilgilendirme yerinde olabilir. Yürüyüş lideri, artçı ve ilk yardım konusunda görevliler kendini tanıtabilirler. Herkesin ayakkabıları ve kıyafetleri uygun olup olmadığını sormak iyi olur. 

Hepponun Pınarı ve az ilerde Koca Söğüt'ün altında Kamil'in Pınarı tadımlık çeşmeler olduğunu iletelim.

Pekmezin mınarı yol ayrımından sağa döndük, yürüyüş liderimiz çeşmelerin artık bittiğini ilan etti. Hemen solda bayrak tepesi, manzara seyretmek için oldukça müsait olduğunu not edelim.

Saklı bir gölet bulduk...

Ovacık göleti boyunca adaçayı, karaçalı, alıç ve meşe ağaçları arasından ilerleyeceksiniz. Bu gölet antik bir göletmiş gibi duruyor. Ama köylülere cansuyu olduğunu hissediyoruz.

Tatarın tarlası mantar toplanmaya müsaittir. Mantar toplamayı bilmek gerekiyor. Unutmayın bilmediğiniz mantar kesinlikle zehirlidir ve ilk kural budur. Yada olumlu tarafından manidar bir sözle devam edelim; bütün mantarlar yenir, bazıları bir defa yenilebilir.  Bu civarda adaçayı, kuzukulağı, kantaron, gibi şifalı bitkileri bulabilirsiniz.

Beşçamındere de öbek öbek meşeler sizi bekliyor. Bayraktar'ın ağılında keçi koyun (davar) ayranı içilebilir. Biraz tırmandıktan sonra eski taş ocağı denk gelecek.

Zirveye ulaştık...

Karaçam ve göknar ormanları başlıyor. Ormanın derinliklerine vardıkça cümbüş artıyor. Serinlik kendini daha da hissettiriyor. Belin Doruğu'nda soluklanabilirsiniz. 

Bu doruktan Sorgun Tabiatı Koruma Alanı karşınızda görünecek. İster hemen aşağıya devam ederek yada ister sağa giden yoldan devam edebilirsiniz.  Eski orman binasından sağa ormanın derinliklerine doğru ilerleyin. 

Sorgun Tabiatı Koruma Alanı ortasında göl ve etrafında orman ile âdeta bir vaha gibi. O kadar güzel bir manzara keyfi sunuyor ki etkilenmemek mümkün değil. Yabani at, geyik, ayı, tilki, kurt izlerini görebileceğiniz bu alanda yaban hayatı oldukça zengindir.

Tabiat alanında çay, su gözleme gibi ihtiyaçlar yanında tuvalet, lavabo, mescit gibi yerlerde bulunuyor. İlaveten çocuklar için eğlenceli halat parkuru yada kampçılar için yerler olduğunu not edelim.

Kamp ve Piknik Keyfinizi Artıracak Öneriler

1. Ahşap Katlanır Sandalyeler Kamp veya piknik yaparken konforunuzu artıracak ilk önerimiz ahşap katlanır sandalyeler! Bu sandalyeleri kamp yaparken, piknikte veya günlük yaşamınızda rahatlıkla kullanabilirsiniz. Su itici oturma kumaşı sayesinde yazın plajda da kullanabileceğinizi unutmayın. Eğer pratik ve yer kaplamayan ekipmanları seviyorsanız, ahşap sandalyeleri mutlaka denemelisiniz.

2. Emaye Kupa ve Kaseler Kamp ve piknik keyfinizi artıracak bir diğer önerimiz emaye kupa ve kaseler. Kamp yaparken yemek yapmayı sevenler için vazgeçilmez olan bu ekipmanlar, ocak, fırın ve köz üzerinde rahatlıkla kullanılabilir. Emaye kupa ve kaselerle kamptayken lezzetli yemeklerin tadını çıkarabilirsiniz.

3. Katlanabilir Matara Sıcak yaz günlerinde suyunuzun ısınmasından şikayet ediyorsanız, bu önerimiz tam size göre! Minimal tasarımları ve katlanabilir yapısıyla mataralar, bittikten sonra çantanıza kolayca sığar ve yer kaplamaz. Su sıcaklığını uzun süre korumak için mataranıza termal kılıf ekleyebilir, örme taşıma askıları ile kişiselleştirebilirsiniz.

4. Besler Şifa Yazlık Bakım Ürünleri Kamp veya piknik günlerinde uzun hazırlıklar yapamıyor ve büyük boy ürünler taşımak istemiyorsanız, Besler Şifa Yazlık Bakım Ürünleri serisi yanınızda olmalı. Seyahat boy güneş koruyucu krem, nemlendirici krem ve tazeleyici sprey, kamp yaparken işinizi çok kolaylaştıracak ve yanınızda rahatça taşıyabileceksiniz.

5. Termal Çantalar Son önerimiz ise kamp veya piknik yaparken işinizi kolaylaştıracak termal çantalar. Sıcak veya soğuk tutmak istediğiniz ürünler için tasarlanan bu çantalar, kampa, sahile ve pikniğe giderken vazgeçilmez olacak. Termal çantaları kullanmaktan büyük keyif alacağınıza eminiz ve farklı renk seçenekleriyle de tarzınızı yansıtabilirsiniz.

Bu önerilerle kamp ve piknik keyfinizi katlayın!

Besler Şifa, Bitkise Kozmetik ve Doğal Yaşam Ürünlerini İnstagram vitrininden yada Trendyol mağazamızdan temin edebilirsiniz. 

Besler Şifa, Bitkise Kozmetik ve Doğal Yaşam Ürünlerini İnstagram vitrininden yada Trendyol mağazamızdan temin edebilirsiniz. 

Güdül-Beypazarı Hattındaki Madencilik Tehlikesi

Beypazarı Uruş Mahallesi ve çevresinde kurulmak istenen “Sepiyolit Madeni Ocağı Ve Kırma-Eleme Tesisi” bölge halkının sert tepkisiyle karşılaştı. Söz konusu proje, 1862 hektarlık geniş bir alanı kapsıyor. Maden ocağı halkın haklarını, bölgenin doğasını, tarımını, hayvancılığını ve hava kalitesini ciddi şekilde tehdit ediyor.

Uruş’ta yani Güdül ve Beypazarı hattında Kirmir ve Süvari çaylarının birleştiği Köroğlu dağlarının etekleri doğal ve kültürel özellikleriyle zengin bir bölgedir. Gerçekleştirilmek amaçlanan vahşi madencilik faaliyetleri, bölgenin doğal güzelliklerini ve ekosistemini ciddi şekilde tehdit etmektedir.

1. Su Kaynaklarının Kirlenmesi: Sakarya Nehri'nin doğduğu vadilere (Kirmir Ve Süvari) sahip bu bölgedeki madencilik, hayati öneme sahip su kaynaklarını kirletme riski taşımaktadır. Bu durum, hem yerel ekosistemler hem de Sakarya Nehri boyunca insan sağlığı için büyük bir tehlike arz etmektedir. Beypazarı içme suyu havzasının geliştirilmesi gerekmektedir.
2. Biyolojik Çeşitliliğin Tahribatı: Güdül-Beypazarı hattı, koruma altında olan alanların yoğunlaştığı alan olup “korunan alanların sürdürülebilirliğine” ve “referans ekosistemlere” tahrip edecektir. Madencilik faaliyetleri, bu bölgedeki zengin biyolojik çeşitliliği tahrip ederek, ekolojik dengeyi bozacaktır. Bölgede yutak alan ve korunan alan niteliği ve niceliği zenginleştirilmelidir.
3. Ekoturizm ve Gıda Arzı Güvenliğine Etkileri: Bölgedeki vahşi madencilik, “ekoturizm potansiyeline”, “gıda arzı güvenliğine” ve “sürdürülebilir insani kalkınma hakkına” ciddi zararlar verebilir. Doğal tarım üreticilerinin üretim kapasitesi ve motivasyonu olumsuz etkilenerek, bölgenin ekonomik ve sosyal kalkınması sekteye uğrayacaktır. Ekoturizm ve Agroturizm Çalıştayı raporunda belirtilen hedeflerin irdelenmesi gerekmektedir.
4. Ankara Halkının Haklarının Gaspı: Ankara'ya oldukça yakın olan bu madenler, başkent halkının “temiz, sağlıklı ve sürdürülebilir bir çevrede yaşama hakkını” ve “arazi hakkını” gasp etmektedir. Örneğin Mamak’ın biyolojik çeşitliliğe sahip vadisinde yer alan Kıbrıs Köyü'ndeki maden faaliyetleri de, yerel ürün üretimleriyle kırsal kalkınma imkânlarını tehdit etmektedir.

Bu nedenlerle, Güdül-Beypazarı hattındaki vahşi madencilik faaliyetlerinin durdurulması ve bölgenin doğal ve kültürel değerlerinin korunması gerekmektedir. Sağlıklı bir çevre ve sürdürülebilir kalkınma, hem yerel halkın hem de tüm Türkiye'nin hakkıdır.

Doğaya ve Tarım Alanlarına Sahip Çıkalım!

Beypazarı ve Güdül köylüleri, toprağına, havasına, suyuna ve geleceğine sahip çıkmak için kararlılıkla mücadele ediyor. "ÇED (Çevresel Etki Değerlendirmesi) Gerekli Değildir" kararına karşı kazandıkları dava, mücadelelerinin ilk adımı oldu. Şimdi ise, seslerine kulak verilip proje durdurulmazsa, yeniden başlatılan ÇED sürecine karşı yine hukuk mücadelesi vermeye hazırlanıyorlar. Bölge sakinleri, projenin gerçek çevresel, sosyal ve ekonomik etkileri yeterince değerlendirilmeden “ÇED Olumlu” kararı verilme ihtimaline karşı tüm yurttaşları farkındalığa, yetkilileri de sorumluluğa çağırıyor.

Ankara'nın Kamp Alanları

 Ankara, etrafını saran milli parklar, berrak göletler ve doğa koruma alanları ile donatılmış, gençler ve arkadaş grupları için mükemmel kamp seçenekleri sunan bir şehirdir. Ankara'nın en gözde kamp alanları, bütçenize uygun veya ücretsiz seçeneklerle unutulmaz bir doğa kaçamağı yapma imkanı sunar. Bu alanlar, sıcak yaz günlerinde serin havası ve doğal güzellikleriyle özellikle gençlerin ilgisini çeker.

Soğuksu Milli Parkı:

Ankara'nın popüler doğa kaçış noktalarından biri olan Soğuksu Milli Parkı, modern yaşamın gürültüsünden uzak, çam ormanları içinde huzurlu günler geçirmek isteyenler için idealdir. Doğa sporları, yürüyüş parkurları ve muazzam manzaraları ile öne çıkar.

Tahtacıörencik Ekokamp:

Köyden ve süvari deresinden azami derecede faydalanarak harika bir kamp yapabilirsiniz. Böylede doğal yaşam üreticileriyle tanışır ve doğal tarımla üretilen ürünlerden elde edebilirsiniz.

Işık Dağı Karagöl Kamp Alanı:

Işık Dağı'nda bulunan Karagöl, çam ormanları arasında gizlenmiş bir doğa harikasıdır. Tatlı suya sahip olması ve yüzme imkanı sunmasıyla Ankara'nın mükemmel kamp alanlarından biridir. Yüksek oksijen seviyeli havada doğa yürüyüşleri ve fotoğraf çekme imkanı sunar.

Şahinler Tabiat Parkı Kamp Alanı:

Şahinler Tabiat Parkı, Ankara'nın en çok tercih edilen doğa koruma alanlarından biridir. Zengin bitki çeşitliliği ve vahşi yaşam güzellikleri ile bilinir. Yürüyüş parkurları ve fotoğraf çekmek için harika köşeler sunar.

Çamkoru Tabiat Parkı:

Çamkoru Göleti etrafında yer alan bu tabiat parkı, korunan doğası ile dikkat çeker. Çadırınızı çam ağaçları altında kurabilir ve doğanın tadını çıkarabilirsiniz. Sıcak günlerde gölde yüzme veya olta balıkçılığı yapma imkanı sunar.

Sorgun Göleti Kamp Alanı:

Sorgun Göleti, kartpostal gibi manzaralar sunan, her mevsimde güzellikte bir gölet olarak öne çıkar. Olta balıkçılığı, doğa yürüyüşleri ve temiz havada dinlenme imkanı sunar.

Çitköy Alakamp:

Hacılar Deresi'nin berrak suları kıyısında yer alan Çitköy Alakamp, organik ürünlerle zenginleşen bir kamp deneyimi sunar. Sinema gösterimleri, canlı müzik performansları ve kamp ateşi etkinlikleri ile keyifli akşamlar geçirebilirsiniz.

Kurtboğazı Barajı Kamp Alanı:

Kurtboğazı Barajı, her ilçede bulunan kamp alanları arasında büyüleyici bir seçenek sunar. Baraj gölünde balık tutabilir, doğa yürüyüşleri yapabilir ve sessiz ortamda meditasyon yapabilirsiniz.

Beynam Ormanları:

Beynam Ormanları, çam ağaçları altında çadır kurarak oksijen deposu havada dinlenmek isteyenler için ideal bir tercihtir. Fotoğraf safarileri, kaya tırmanışı ve doğa yürüyüşleri gibi etkinliklere ev sahipliği yapar.

Kıbrıs Köyü Kanyonu:

Kıbrıs Köyü Kanyonu, muazzam manzaralar ve doğa sporları için ideal bir mekan sunar. Sıcak günlerde serinleyebileceğiniz kanyon sularında unutulmaz anlar yaşayabilirsiniz.

Aluçdağı Milli Parkı Kamp Alanı:

Aluçdağı Milli Parkı, doğa yürüyüşleri, zipline ve ATV turları gibi etkinliklere ev sahipliği yapar. Yürüyüş parkurları ve seyir terasları ile büyüleyici manzaralar sunar.

Ankara'nın bu doğal güzellikleri, modern olanakların yanı sıra doğa severlere huzur dolu anlar yaşama fırsatı sunmaktadır.

Güdül'de Yapılacak 11 Şey

Ankara'nın doğal güzellikleriyle ünlü Güdül ilçesinde yapılacak 10 Şey;

1. Gölü Tabiat Parkı’na gitmek: Sorgun Yaylası yada Sorgun Gölü Tabiat Parkı’nda yürüyüş yapabilir, kampçılık, piknik yapabilir veya su sporları yapabilirsiniz.
2. Yeşilöz Vadisini ziyaret: Yeşilöz Vadisi, Güdül'ün doğal güzelliklerinden biridir ve doğa yürüyüşü yapılabilir.
3. İnözü Mağaralarını ziyaret: Güdül'ün tarihöncesi döneminden kalma 3-5 katlı binlerce mağara keşfedilebilir.
4. Kamp Kurmak ve Balık tutmaya gitmek: Güdül'de Kirmir ve İlhan çayında balık tutabilir ve Süvari çayı Ekokamp alanında keyifli vakit geçirebilirsiniz.
5. Güdül Şehir Müzesi'ne gezi, Güdül’ün folklorik özelliklerini, Salihler yazıtlarını ve tarihi kültürel özelliklerini müze ortamında öğrenebilirsiniz.
6. Tahtacıörencik Ekoköy’de doğal üreticilerle buluşmak; Türkiye’nin en ekolojik köyünde atalık tohumlardan, pestisit kullanmadan ve çeşitlendirerek yapılan üretime destek olabilir ve Ekoköy Evi’nde TADYA üreticileriyle buluşabilirsiniz.
7. Güdül Simiti ile meydanda çay içmek, Başkent’in ilk ve tek sakin şehri Güdül’de meydanda dinginliğin tadını çıkarabilirsiniz. Güdül konakları için sokaklarında gezinebilirsiniz.
8. Tarihi kişilerini ziyaret: Güdül’de Samut Bali ve Kasım Baba Türbeleri ziyaret edilebilir ve önemli kişiler hakkında bilgi edilebilirsiniz.
9. Leblebi dükkânına uğramak, onlarca butik ve tarihi dükkân arasında leblebi dükkânını bularak leblebiciliğin yolculuğuna çıkabilirsiniz.
10. Güdül Üzümlerinden hasat etmek, Adalıkuzu yada Karacaören köyünde 22 çeşit üzümün tadına bakabilirsiniz.
11. Güdül Şifalı bitkiler edinmek, hünnap ve şifalı bitkiler temin edebilirsiniz.

Anadolunun İklim Bilgeliği

Bu yazı Açık Beyin okuyucuları için Güneşin Aydemir tarafından yazılmıştır ve aynen aktarılmıştır.

Anadolu insanları; ayva çiçeklerine bakarak kışın çetin geçeceğini, karıncaların hareketlerinden yağmurun haberini, dere sularının seslerini dinleyerek yazın kurak ya da sulak olacağını tahmin edebilmişlerdi.

Anadolu’da doğayı okumak ve iklim olaylarına ilişkin gelecekle ilgili tahminlerde bulunmak, yüzlerce belki de binlerce yıllık bir gözlem birikimi ile gerçekleşir. Doğa ile iç içe yaşayan Anadolu insanları, doğanın işaretlerini fark etmiş, gelecekle olan olaylarla bağlarını görebilmiş ve halk takvimlerini oluşturabilmişlerdir. Ayva çiçeklerine bakarak kışın çetin geçeceğini, karıncaların hareketlerinden yağmurun haberini, dere sularının seslerini dinleyerek yazın kurak veya sulak olacağını, denizdeki kayalıklara çarpan dalgaların köpük miktarından patlayacak olan fırtınanın şiddetini tahmin edebilmişler, bu tahminlerle doğaya bağlı üretim ve hasat işlerini planlayabilmişlerdir.

Ay’ın Dünya çevresindeki hareketi ile yeryüzündeki su kütlesi üzerinde oluşan med cezir hareketinin toprakla ve bitkilerle olan ilişkisini görebilmiş, ayın durumuna göre planladığı ekim dikim, odun üretimi, hatta ev yapımı gibi işlerini düzenlemişlerdir.

“Mart Kapıdan Baktırır, Kazma Kürek Yaktırır”

Sadece Anadolu kültüründe değil, pek çok kırsal kültürde de benzerlerine rastladığımız bu örüntü okuma sanatının, dilimize atasözleri ve deyişler şeklinde yansıdığını da görürüz: “mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır”, “korkma martın kışından, kork aprilin beşinden, öküzü ayırır eşinden”, “akşam bulutu kızarırsa havayı hoş bil, sabah bulutu kızarırsa sırtını yaş bil”, “yaz kırağısı çorağa, güz kırağısı kurağa delalettir”, “güzün ekilen tohum dört el atılır, üçü biter, biri çürür; yazın ekilen tohum, üç el atılır, biri çürür, ikisi biter” gibi deyiş ve atasözleri bize iklim olayları ile doğadaki işaretlerin birbirine bağlı olduğunu, gelecekte olacak bir olayın emarelerini, iyi gözlemci olduğumuz takdirde bugünden görebileceğimizi anlatır.

Doğanın değişmeyen döngüsel sabitlerini okuyabilme zannettiğimizden daha çok hayati önem taşır. Bu tür okumalar bugünlerde kehanet ya da hurafe gibi görünse de doğanın döngüsel düzenlerini okuyabilme üretimin planlanması, iklim değişikliği, ekosistem çöküşü ve bunlardan kaynaklı açlık, kuraklık gibi küresel krizlerle başa çıkmada büyük önem taşımakta.

Saatli Maarif Takvimi’ni Bilenler El Kaldırsın!

Pek çoğumuzun yaygın olarak bildiği ve kullandığı Saatli Maarif Takvimi bu bilgilerle doludur. Aynı takvimde bulunan Fırtına Takvimi, her yıl hemen hemen aynı zamanlarda gerçekleşen önemli rüzgar ve fırtınaların, yağmurların bir dökümünü vermektedir. Bu takvim halen pek çok denizci tarafından kullanılmakta, isabetli olduğu da ifade edilmektedir.

Halk Meteorolojisi Genelleştirilebilir Mi?

Vakitlerinin çoğunu doğada geçirdikleri ve yaşamlarını doğal sınırlarda, doğanın koşulları ile barış içinde yürütmek zorunda oldukları için bu bilgileri en çok çobanlar derlemiştir. Bu nedenle halk takvimine bazı kaynaklarda çoban takvimi denildiği de görülür.

Bununla birlikte, halk meteorolojisi bilimini oluşturan gözlem ve tahminlerin büyük çoğunluğunun “yerel” nitelikte olduğunu belirtelim. Aralarında genel nitelikte gözlemler olsa da çoğunluğu o bölgede yaşayan insanların gözlemlerinden ve genellemelerinden oluşmaktadır. Ancak iklime dair verilerin devşirildiği mekanlar, zamanlar ve yöntemlerde; kısacası veri kaynaklarında benzerlikler vardır. Örneğin, bölgedeki derelerin akış hızı, bölge bitkilerinin türleri ve çeşitliliği, güneş ve ayın hareketlerinden oluşan gündönümleri, ekinokslar, nevruz, Hıdrellez gibi özel günler gibi.

Elbette bu bilgilerin derlenmesi için kişinin vaktinin çoğunu doğada geçirmesi gerekir. Vakitlerinin çoğunu doğada geçirdikleri ve yaşamlarını doğal sınırlarda, doğanın koşulları ile barış içinde yürütmek zorunda oldukları için bu bilgileri en çok çobanlar derlemiştir. Bu nedenle halk takvimine bazı kaynaklarda çoban takvimi denildiği de görülür. Çobanların veya çiftçilerin derlediği bu bilgiler geçerli bir bilimsel çerçeveye uymadığından bilimsel kabul edilmez. Bu nedenle de bilimsel takvimden, örneğin meteorolojinin takviminden farklı olduğu belli olsun diye “kara düzen takvimi” dedikleri de görülmektedir.

Havayı Koklayan Adam: Salih Amca

Salih Amca ve ona el veren büyük amcası bir yılın içinde bazı zamanların daha büyük bir düzenin küçük bir nüshasını sakladığını fark etmişlerdi. “Ağustos’un yarısı yaz, yarısı kış” özlü sözü boşuna olmasa gerek.

Yıllar önce köylerde halk takvimine dair bu kara düzen bilgilerini araştırmaktaydım. Fethiye’nin Yanıklar Köyü’nde yaşayan, çocukluk ve gençliğini Toroslar’ın Dont Yaylası’nda yörük olarak geçiren Salih Amca ile o yıllarda tanıştım.

Salih Amca, her yıl Ağustos ayının 14’ünde başlayan ve 12 gün süren bir hava gözlemi yapıyor ve bu 12 günden devşirdiği bilgilerle bir yıllık hava tahmininde bulunuyordu. Salih Amca’nın yaptığı gözleme göre her bir gün bir aya, her günün ilk yarısı temsil ettiği ayın ilk 15 gününe işaret ediyordu. Salih Amca, yıl içinde hava olayları açısından en hareketli aylardan biri olan Ağustos’u seçmişti bu bilgileri toplamak için. Daha doğru bir deyişle Salih Amca ve ona el veren büyük amcası bir yılın içinde bazı zamanların daha büyük bir düzenin küçük bir nüshasını sakladığını fark etmişlerdi. “Ağustos’un yarısı yaz, yarısı kış” özlü sözü boşuna olmasa gerek.

Daha sonraları, büyük oranda tutarlılık taşıyan benzer bir yöntemin Kuzey’de Batı Karadeniz’de mart ayında kullanıldığını öğrendim.

Bir Yoğurt Hikayesi: Himmet Amca

“Hıdrellez’e kadar toprak hastadır, dokunulmaz”

Himmet Amca ve ailesi, Kütahya’nın Tavşanlı ilçesinde bir dağ mezrasında yaşıyorlar. Karakeçili yörüklerine mensup bu aile yaklaşık 100 yıl önce yerleşik bir düzene geçmişler. Koyunculuk ve doğadan yaban toplama ile geçimlerini sağlıyorlar. Benim Himmet Amca ile karşılaşmam onun Hıdrellez sabahı yapraklar üzerinden topladığı çiğ ile yaptığı yoğurt mayası damızlığı sebebiyle oldu.

Himmet Amca bana, yoğurt mayasının bir yıl içinde kullanıla kullanıla verimini yitirdiğini, yenilemek gerektiğini, yeni mayanın ilkine de “damızlık” dendiğini anlattı. Damızlık, sütü ilk defa mayalayacak olan mayanın özüydü. Mayanın kendisi değildi. Himmet Amca’ya göre yoğurt damızlığının kaynağı doğaydı ve sadece Hıdrellez sabahı (5 Mayıs’ı 6 Mayıs’a bağlayan gecenin sabahı), gün doğmadan, sabah namazı saatinde çiçeklerin, otların üzerindeki çiğin toplanması ile yapılırdı. Nitekim Hıdrellez sabahı, ben de oradaydım ve hep birlikte sabah namazı vakti kalktık, dualar ettik, Himmet Amca’nın hanımı Arzu Teyze, elindeki kaşıkla otların üzerindeki çiğlerini topladı ve koyunlardan sağdığı ılık süte maya yaptı. Bu karışım, bütün bir yıl kullanacakları mayanın özü olacaktı.

Himmet Amca’ya göre Hıdrellez’de doğaya “bir şey” oluyordu. Hıdrellez’e kadar ormandan dal kesmek, toprağa tohum ekmek, aşılama yapmak ve daha pek çok iş hayırlı olmazdı, zararlı olurdu. “Hıdrellez’e kadar toprak hastadır, dokunulmaz” diyen Himmet Amca, bu durumu bir nevi kadınların adet dönemine benzettiğini de belirtti. Ona göre, Hıdrellez günü olan “bir şey” ile doğa başka bir faza geçmekte, canlanmakta, üretime hazır hale gelmektedir.

Hıdrellez’in sadece ateş yakılıp üzerinden atlanan, gül ağacına dilekler bağlanan, seher vakti denizde veya akan suda yıkanılan bir gün olmadığını, aslında doğanın uyanışı dolayısıyla da kırsalda yaşayan insanların üretimiyle yakından bağlantılı önemli bir gün olduğunu; bu mühim günü kaçırmanın insan için, bütün bir yılı yoğurtsuz geçirmek demek olduğunu anlıyoruz.

Başmakçı’nın Rüzgarları

Afyon Başmakçı’da yaşayan bir çiftçi dostumdan yıllar önce öğrendiğim şu bilgiler önemlidir. O da bu bilgileri bir koyun çobanından öğrendiğini söylemişti.

Bahar ve yaz dönemlerinde Ay yeniyken (batıda iken) ve ilk dördünün ilk yarısındayken yağış olur. Kış dönemlerinde ise bu yağışlar dolunaya yakın ilkdördünün ikinci yarısında yarımaydan sonra gerçekleşir.

Yağışlar rüzgardan sonra olur, onlara yağmur rüzgarı denir.

“Kabayel” baharda güneydoğudan eser. Başmakçı’da toprağı kabarttığı için yerel adı Kabayeldir ya da Kocaçay’ın yönünden geldiği için “dereyel”dir. Sıcak ve nemlidir. Bu yel, bitkileri, toprağı, tomurcukları uyandırır. Nemlidir, çünkü bahar, kara değip gelir. Karı birden eritir. Bu yüzden “kaba yele kar mı dayanır?” denir.

“Aşağıyel” her dönem güneybatıdan eser. Yerel dilde Acıgöl tarafından geldiği için “Gölyeli” de denir. Sıcak eser. Yeni çiçek oluşumunu sağlar. Oluşmuş çiçekleri de meyveye dönüştürür.

Tam kuzeyden esen yelin adı “Yıldız”. Buna “poyraz” ya da “hoyraz” da denir. Soğuk eser ve bütün bitkilerin ve toprağın bünyesindeki suyu çeker, birden kurutur. Çiçekleri döktürür. Bu dönemde yakında sulama yapılmışsa bile poyrazdan hemen sonra sulama tekrarlanırsa verim kaybı azalır.

“Esas poyraz” kuzeydoğudan eser. Bu rüzgarın yerel adı “domuz çömelten”. Hayvanların en güçlüsü, en yağlısı bile bu rüzgarın soğuğu karşısında çömelir.

“Işıklı poyraz” kuzeybatıdan eser. Buna “Homa yeli” de denir. Işıklı denmesinin nedeni Işıklı Gölü tarafından esmesi, Homa denmesinin nedeni bu yönde bu isimde bir yer bulunmasıdır. Soğuk ve şiddetli bir rüzgardır. Işıklı poyraz genelde kışın eser, toprağı soğutur, buz tutturur, kilitler.

Bu bilgileri sığır çobanı bilmez, koyun çobanı bilir. Çünkü sığır çobanı sadece gündüzleri ovadadır. Ama koyun çobanı gece gündüz ovada kalır.

Çoban Takvimi ve İnsan Olmak

Doğaya duyulan saygı ve sevgi, doğadaki canlı cansız her şeyin, her varlığın birbirine bağlı olduğunu kavramımıza, bizden büyük bir gücün varlığını idrak etmemize olanak tanır.

Bu bilginin tezahürünü sadece üretim ve hasat planlamasında değil, atasözleri, yağmur ve güneş duası gibi ritüellerde, nevruz, hıdrellez gibi halk bayramlarında görüyoruz. Kültürümüzü oluşturan öğelerin doğa ile olan doğrudan bağı ve onları okuyabilme yeteneğimiz ölçüsünde bize verilen yaşamı kavrar ve insan olmanın gereklerini yerine getirebiliriz.

Sarıkeçililer’den Cemal Amca, güttükleri keçi sürüsünün, onları çeken develerin önemini şu sözlerle anlatıyor: “Bu hayvanların günahı yok, Bu hayvanlar nereden geçerse orada yağmur yağar. Abaz Dağı’na geldik Çumra’nın, kırkı çıkmamış (kırk gündür yağmur yağmamış), biz geldik, bir yağmur bir güzellik, oh!.Bulutlar, yağmurlar, sular bu hayvanları özlüyor. Bunların günahı yok. Deve tükendi, bereket tükendi. Yağmur da kalmadı. Doğa da kalmadı. Deve bir ilimdir, deve bir hamayilidir. Keçi seslerini, oğlak seslerini, kuzu seslerini, koyun seslerini, yağmurlar bulutlar onları özleyip onların sadakasını veriyor…” diyor.

Doğaya duyulan bu saygı ve sevgi, doğadaki canlı cansız her şeyin, her varlığın birbirine bağlı olduğunu kavramımıza, bizden büyük bir gücün varlığını idrak etmemize olanak tanır. Bu saygı ile bakarız, bu saygı ile üretir ve hasatlarımızı paylaşırız.

DOĞAYA SEYAHAT İÇİN 8 ÖNERİ

Doğada vakit geçirmek ve ekoturizm faaliyetlerine dâhil olmanın sağlığa faydaları daha da fark ettik. Bağışıklığı kuvvetlendirmek için açık hava ve güneş ışığını doğrudan almak gerekiyor. Aslında doğa ve çevre hemen yanımızda…  Önce 8 önerimizi gözden geçirmelisiniz.

1 Kendinize bir bahçe veya yeşil alan oluşturun

Kendinize bahçe oluşturun deyince aklınıza gelen dönümlerce araziyi bir kenara bırakın. Güzel bir bahçeyi küçük bir balkonda, evin güneş gören bir penceresinde veya evin herhangi bir alanında yapabilirsiniz. Tek ihtiyaçları su, toprak ve gerekli miktarda güneş almak olsa da faydaları saymakla bitmiyor.  Ağzı geniş bir saksıda oluşturduğunuz masal bahçesi bile ya da teraryum bile işinizi görebilir.

2 Doğada vakit geçirmelik bir zaman belirleyin.

Dışarıda yürümek, öğle saatlerini parkta geçirmek veya açık pencereden kahve yudumlamak bile olsa, dışarıda geçirmek için günlük ya da haftalık zaman diminizi planlayın. Başlangıç için doğa ve çevre için önemli günlerden birini seçebilirsiniz. Dostları davet ederek bu takvimi kesinleştirmiş olabilirsiniz. Şehrin hala sessiz olduğu sabahları yürüyüşe çıkın, koşun ya da bisiklet sürün. Bu şekilde günün sessiz saatlerinde vaktini geçiren canlılarla tanışırken temiz ve serin havanın tadını çıkaracaksınız. Belkide şehir hayatında en çok doğa için biraz vakit vakfetmeliyiz.

 3 Açık havada yapabileceğiniz bir hobiniz ve etkinlikleriniz olsun

Bisiklete binmek, kaykay kaymak veya yürüyüş yapmak gibi açık havada yapabileceğiniz bir hobiniz olursa bu sizi doğal yaşama çok daha yaklaştırabilir. Ekoturizm ve agroturizm güzel bir başlangıç olabilir. Bunun için bazı kavramları bilmekte fayda var.

4 Yeşil alanlara bakın

Bölgenizdeki tüm parkları, yaylaları, ekoturizm güzergâhlarını, yürüyüş parkurlarını, eğlendinlen alanlarını, dağ geçitlerini, gölleri ve ormanları araştırın ve sırayla hepsini ziyaret etmeye çalışın. Muhtemelen daha önce hiç bilmediğiniz ve geri dönmek isteyeceğiniz yerleri keşfedeceksiniz.

5 Doğada seyahat için eğitim ve tecrübeler edinin

Doğada vakit geçirmenin en önemli zorluğu riskleri göze almaktır. Acil yardım ve yürüyüş tekniklerini öğrendiğiniz sürece riskleri göze almak kolaylaşacaktır.

6 Evinizde odalardan yada balkon en az birinin penceresi doğaya dönük olsun

Eğer taşınıyorsanız en azından odalardan birinin yeşil veya deniz gören bir oda olmasına özen gösterin. Eğer bu şekilde bir odanız olursa bu alanda gün içinde evdeyken bile doğayla bağınızı koruyabilirsiniz.

7 Öğünlerinizi yeşil alanlara saklayın

Bunu yaz ayları boyunca ben de mümkün olduğu kadar yapmaya çalışıyorum, bir kutunun içinde akşam yemeğini paketliyorum ve yakınlarımla bir parka, sahile veya yeşillik alana gidip yanımda yemek götürüyorum. doğada yemek bir başka olduğunu söyleyelim. Doğal üreticilerle bir hasat mevsiminde buluşmalıyız.

8 Türleri tanımlamayı öğrenin ve doğa kültürü edinin

Çiçeklerin, bitkilerin, ağaçların ve kuşların adlarını öğrenmeye dikkat edin ve bu sayede daha önce farketmemiş olabileceğiniz bir dünyayı tanımaya başlayın. Onları görmenin ve keyifli bir vakit geçirmek için türleri tanıyalım. Doğadaki kavramları ve terimleri öğrenmek bakış açınızı geliştirecektir.

Pek yakında Sakin Şehir Güdül Şifa Yolu Projesi kapsamında “Doğaya Seyahat Eğitimleri” başlayacaktır.