Güdül İçin Tıbbi ve Aromatik Bitkiler

Genç Lokman Hekimlerin Şifa Kapısı Projesi ekibi olarak güdül ve çevresinde araştırmalar yaptık ve literatürü araştırdık. Bu civarda yetişebilecek 23 tıbbi ve aromatik bitki üzerinde duracağız.

Tavsiyelerimiz çok üretim yanında çoklu üretim olduğunu da unutmayalım Permakültür ile tıbbi ve aromatik bitkilerin her bahçede yetiştirilebileceğini savunuyoruz. Tabi bu türler tarla, küçük aile çiftlikleri, bahçe ve bostanlar için uygun olduğunu belirtmek isteriz.

Daha çok üretici üretebilsin ve daha çok tüketici aracısız bu ürünlere ulaşabilsin diye tıbbi ve aromatik bitkilerin balkonda da üretimi savunuyoruz.

Adaçayı, kekik, lavanta, fesleğen, nane, oğulotu, altınotu, aynısefa, kuşburnu, rezene, anason, kimyon, kişniş, kökboya, safran, aspir, çemen, ekinezya, çörekotu, sarı kantaron, biberiye, mercanköşk, çuha çiçeği olmak üzere Sakinşehir Güdür'de yetişmesi mümkün 23 bitkiyi sıralayabiliriz.

Genç Lokman Hekimlerin Şifa Kapısı Projesinin ilk eğitimi Ankara çevresi ve özellikle Güdül ilçesine uygun bitkilerin yetiştirilme teknikleri, piyasa durumları ve kıymetlendirilmesi eğitimi verildi. Eğitimler Doç. Dr. Sabri Erbaş, Serhat Erbaş ve Mustafa Çetin tarafından 11 ayrı ders olarak verildi. Eğitimler ücretsiz yapılmış ve katılım belgesi verilmiştir.

Eğitim tarihleri 15 Şubat-15 Mart 2021 arasında 11 ders olarak belirlenmiştir. Bu eğitim 300 kişi ile çevrimiçi olarak verilmiştir. Boyar Itri ve Tıbbi Bitkiler Yetiştirilmesi ve Kıymetlendirilmesi (BITKI) Eğitimleri daha sonra tıbbi ve aromatik bitkiler sektörü ve arazi programlarıyla devam etti.

1.    Adaçayı çeşitleri: Çok yıllık, bakımı kolay, hastalıklara dirençli adaçayı çeşitleri Güdül’ün bahçe ve bostanlarında yerlerini alabilir. 

2.     Altınotu (Ölmez çiçek): Altın otu yani Helichrysum, "ölümsüz" veya "sonsuz" anlamına gelen çiçekli bir bitkinin Latince adıdır.Egzotik, baharatlı kokusuyla ünlü birçok parfüm üreticisi, ürünlerinde helichrysum kullanır.Helichrysum yağı, genellikle sakinleştirici, rahatlatıcı ve ruh hali üzerinde dengeleyici etkileri olduğu bilinen ester adı verilen kimyasal bir gruptan oluşur.Uçucu yağı, iltihap önleyici, mantar önleyici ve bakteri önleyici özellikler gibi büyük tıbbi değere sahiptir. Lekelerin, ince çizgilerin iyileşmesine yardımcı olur ve ayrıca kırışıklıklar, sivilceler üzerinde etkilidir.

3.   Anason: Ülkemizde ve tüm Akdeniz ülkelerinde tarımı yapılmaktadır. Özellikle Burdur, Balıkesir ve  İzmir'de yetiştirilir. Tohumundan, yağından faydalanılabilir. Balgam söktürücü, süt artırıcı, gaz şişkinlikleri, astım ve bronşit tedavilerinde kullanılır.

4.   Aspir: Aspir eski bir tarım bitkisidir. Aspirden boya maddesi olarak yararlanılmaktaydı. Çeşitleri bulunur. Güçlü bir peklik gidericidir. Yüksek kolesterol ve damar sertliği için önleyici olarak kullanılır. Ülkemizde Amasya, Yozgat, Kayseri, Elazığ, Isparta ve Siirt çevresinde 1300 metreye dek yetişmektedir. Yapraklarından, çiçeklerinden, tohumundan ve tohumundan yapılan yağdan faydalanılır.

5.     Aynısafa: Çok yönlü kullanımları olan, sarı-turuncu çiçekleriyle dekoratif görünüme sahip, çok kolay yetişten bir şifalı bitkidir. Yaprakları taze veya kurutulmuş olarak kullanılır. Yaprak ve çiçeklerinden yapılan merhem çok çeşitli cilt sorunlarına karşı etkilidir. Aynısafa aynı zamanda, domates başta olmak üzere yakınındaki ana mahsulleri mantar ve diğer zararlılardan koruma özelliğine sahiptir. Bizler deneyimlerimizde aynısafanın yabani otları da baskıladığını, bulunduğu alanda ayrık otunu bile bastırdığını gözlemledik.

6.     Biberiye: Ege ve Akdeniz bölgelerinde olduğu kadar rahat gelişmese de, yine çok yıllık ve dekoratif bir bitki olarak Güdül’de bahçelerde ek mahsul olarak yetiştirilebilir. Bol miktarda çıkan ince yaprakları kurutularak baharat olarak kullanılır.  Bol C vitamini içerir. Bağışıklığı güçlendirici özelliği vardır.

7.   Çemen, (Trigonella foenum graecum): Diğer bir adı çimen veya boyotudur. Çemen adıyla pastırma çevresinde kullanılır. Kekik, tavşancıotu ve kırlangıç otu ile birlikte "sevgi iksiri" olarak anılır. Tıbbi olarak göğüs yumuşatır. Karaciğer ve böbrek hastalıkları da başta olmak üzere bir çok alanda kullanılabilir.

8. Çörekotu, çok eskiden beri bilinen kültür bitkisidir. Soğuğa, sıcağa ve susuzluğa dayanıklığı olduğundan Ankara ve çevresinde kaliteli ve yüksek verim alınabilir. Baharat, kesme çiçek, ilaç sanayisi, kozmetik ve yağ olarak kullanımı bulunmaktadır. Anavatanı ülkemiz olan çörekotu dışalım talepleri artmaktadır. İşleme kolaylığı ve pazar talebinin artış avantajları dikkate alındığında karlı bir üretim olarak değerlendirilmektedir.

9.   Ekinezya, Asıl vatanı Kuzey Amerika'nın ortası ve güney doğusudur. Çok eski zamanlarda Kızılderililer tarafından yaralarına ezilerek kullanılmaktadır. Tıbbi alanı geniştir. Bitkinin tümü kullanılır. Çiçek verdiği müddetçe yani hazirandan ekime kadar açar bu dönemler toplanabilir.Ekinezya iç ve dış enfeksiyonlar başta olmak üzere Ms ve AIDS gibi bir çok hastalıkta kullanılmaktadır.

 10.  Kekik (Thymus) çeşitleri: Güdül doğasında ‘limon kekiği’ gibi pek çok çeşidi bulunan, bakım isteği az, zararlısı olmayan, çok yıllık bir bitkidir. Bahçelerde ana veya yan ürün olarak değerlendirilebilir.

 11.  Kimyon: Anavatanı Doğu Akdeniz Kıyılarıdır. Dezenfektan olarak çıbanlarda, cilt hastalıklarında, yanıklarda, kulak ve diş ağrılarında kullanılır. Aynı zamanda gaz söktürücü, sindirim bozukluklarını tedavi edicidir. Ülkemizde en çok Konya, Ankara ve Eskişehir'de yetiştirilir.

 12.  Kişniş: İçeriğindeki linalool etken madde nedeniyle önemli düzeyde antioksidan, antikanser, antimikrobiyal ve antienflamatuar aktivite gösteren kişniş, tek yıllık bir bitki olup, genelde tropikal bir iklim bitkisi olarak bilinse de geniş bir adaptasyon yeteneğine sahiptir. Bitkinin tohumları iştah açıcı, gaz söktürücü, hazmı kolaylaştıcı olarak kullanılmaktadır.

 13.  Kokulu menekşe ve çuhaçiçeği: Büyük alanlarda yetiştirilmesi verilmli olmasa bile, gölgeyi sevmeleri ve çok erken dönemde (Mart) hasat edilebilmeleriyle öne çıkan iki şifalı bitkidir. Kurutumuş çiçek ve yaprakları tıbbi değer taşır. Evlerin kuzey cephelerinde, bahçelerin gölgede kalan ve sulak kısımlarında denenebilir.  

 14.  Kökboya: Anavatanı Güney Avrupa, Anadolu, Doğu Akdeniz Kıyıları ve Asya'dır. Köklerinden boya olarak faydalanılır. Aynı zamanda böbrek taşları, kansızlık, kemik veremi hastalıklarında kullanılır. Ülkemizde yaklaşık 1500 metreye kadar yetiştirilebilir.Kumlu, balçıklı, humuslu, ıslak olmayan nemli toprakları sever.

 15.  Kuşburnu: Gülgiller familyasındandır. Boyu 3-4 metreye kadar uzayabilir. Yol kenarları, çimenlikler ve tepeliklerde yabani olarak yetişir.

 16.  Lavanta: Sevilen bir aromatik bitki olarak pazarı bulunduğunda büyük ölçekte de üretilebilecek bir aromatik bitkidir. Hoş kousu ve cilde yararlı özellikleriyle kozmetik değeri yüksektir. Sulama ihtiyacı çok azdır ve zararlısı neredeyse hiç yoktur. Bizler daha çok bahçe ve bostanlarda küçük ölçekte ve zararlıları uzaklaştırmak için yardımcı bitki olarak kullanılmasını öneriyoruz.

 17.  Melisa (oğulotu): Çok yıllık, yapraklarından yılda dört-beş kez hasat alınabilen, kurutularak değerlendirebilen bir bitkidir. Kolay yetişir ve yazın sulama ihtiyacı orta düzeydedir. Güdül doğasında yabani çeşitleri de mevcuttur. Uyku verici ve sakinleştirici özellikleriyle, lezzetli çayı sevilerek tüketilir.

 18.  Mercanköşk / bilye kekik (Oregano) çeşitleri: Güveyçiçeği olarak bilinen çeşidi Güdül’de yabani olarak da yetişen çok yıllık bir aromatik bitkidir. Kekik gibi kurutularak baharat olarak kullanılır.

 19.  Nane: Nane ekilen alanın büyüklüğü açısından muhtemelen bugün dünyadaki en önemli ticari aromatik bitkidir. Nane yaprakları karakteristik, tatlımsı, güçlü bir kokuya ve aromatik, sıcak, keskin ve serinletici bir tada sahiptir. Esansiyel yağları M. Piperita menton, izomentonun ve mentolün farklı izomerlerinin baskınlığı ile karakterize edilir. Nane yağı, sakızlar, şekerlemeler, dondurmalar, tatlılar, unlu mamuller, tütün ve alkollü içeceklerin tatlandırılmasında geniş uygulama alanı bulmaktadır. Farmasötik ve oral preparatların tatlandırılmasında da sıklıkla kullanılır. Aromaterapi de ise sinuzit, mide ve sindirim sistemi üzerinde spazm önleyici ve sakinleştirici, bulantı tedavisinde klinik çalışmalar ile ispatlanmış bir çok fayda içermektedir.

 20.  Reyhan / fesleğen: Tek yıllık olmasına karşın çok kolay yetişmesiyle ve tarım zararlılarını uzak tutmasıyla değer kazanan, yaprakları baharat olarak kullanılan bir bitkidir. Bahçe ve bostanlarda ek ürün olarak rahatlıkla yetiştirilebilir.

 21.  Rezene: Sütü artırdığı, böbrek hastalıklarına iyi geldiği bilinir. Balgam ve idrar söktürücü, iştah açıcı, sindirimi kolaylaştırıcı olarak kullanılır. Ülkemizde Ege ve Akdeniz bölgelerinde tarımı yapılır. Çok nemli olmayan, humuslu, kumlu balçıklı toprakları sever.

 22.  Safran: Soğanlı bir bitki olan safran, iki veya çok yıllık otsu bir tıbbi aromatik bitkidir. Ülkemizin çeşitli bölgelerinde yaşanan iklim safran tarımı için uygun olup, safran kuraklığa ve soğuğa dayanıklı bir bitkidir. Ticarete konu olan kısmı safran çiçeğinin dişi organlarının stigmasıdır. Diüretik, ağrı kesici, iltihap kurutucu, karaciğer koruyucu, iştah baskılayıcı, uykusuzluk giderici, antidepresan etkileri olduğu bilinmektedir.

 23.  Sarı kantaron: (Hypericum perforatum L.) Kılıç otu olarak bilinir ve açık yaraların iyileşmesinde tercih edilir. Özellikle cilt sorunlarının çözümü için kullanılan Sarı Kantaron bitkisi ruh sağlığı üzerinde de olumlu etkiye sahiptir. Yağ, çay veya tentür olarak kullanılır. Güneşe çıkarken tavsiye edilmez.

Genç Lokman Hekimlerin Şifa Kapısı Projesi 15 Şubat 2021- 15 Ocak 2022 tarihlerinde yürütülmüştür. Yeni GEFSGP projemiz kabul olursa bu bitkilerden yeni ürünler elde etme üzerine çalışacağız.

Bu yayın Mustafa Çetin ve Zeliha Güreşen, Emine Badır Efiloğlu, Huri Akgüngör, Didem Karabaş, Merve Güngör ve tarafından hazırlanmıştır.