Hünnap Hakkında Genel Bilgiler (Ziziphus jujuba Miller)

Rhamnaceae familyasından olan Hünnaplar, genellikle kısa boylu, en çok 10 m’ye kadar boylanabilen, kışın yaprağını döken ağaçlardır. Çanak yapraklar tüylüdür. Meyve çekirdekli sulu meyve tipindedir. Sert çekirdeklere sahip olan hünnabın kabukları kırmızı renktedir ve elmaya benzeyen bir tada sahiptir. İri zeytin büyüklüğünde olan meyve, yabani olarak bulunabildiği gibi bahçelerde de yetiştirilebilir. Ülkemizde doğal olmayıp, çok geniş bir şekilde kültüre alınmıştır. Özellikle Batı ve Güney Anadolu’da hemen hemen doğallaşmıştır (Yaltırık, 1993; Akkemik, 2018).

Ankara keçisinin en çok yetiştirildiği Güdül'de Osmanlıdan beri dikenleri sayesinde hünnap yetiştiriciliği yapılmıştır. Günümüzde Güdül'de kapama bahçeleri kurularak ekonomik gelir elde etmede önemli çalışmalar yapılmaktadır.

Ekoloji talebi; hünnap bir ılıman iklim bitkisi olup, deniz seviyesinden 1700 metreye kadar bulunabilen, -20ºC sıcaklığa dayanıklı, humusça ve kireççe zengin, kumlu, geçirgen ve verimli topraklarda aşırı yağışlara ve kuraklığa dayanıklı bir bitkidir (Ecevit ve ark., 2002; Kavas ve Dalkılıç, 2015).

Hünnap, ılıman iklimlere özgü bir bitki türüdür ve deniz seviyesinden 1700 metreye kadar olan yüksekliklerde yetişebilir. Ayrıca, -20ºC'ye kadar olan düşük sıcaklıklara karşı direnç gösterir.

Tohumun çimlenme oranı genellikle %60 ila %90 arasındadır. Sonbaharda ağaçlardan el veya sopalarla toplanan meyveler önce bir süre ıslatılır, ardından ayakla ezilir ve kalburda yıkanarak tohumlar elde edilir. Tohumlar ekim öncesinde çatlatılır, ardından %5'lik limon tuzu veya 400 ppm GA3 solüsyonunda 1 gün bekletilir. Bu işlemden sonra, tohumlar geç sonbahar veya erken kış döneminde soğuk seralara ekilir. Çimlenme genellikle baharın ortasında veya sonunda gerçekleşir. Tohumlar ekim öncesinde zarar vermeden kabuğu tamamen kırılarak da ekilebilir. İdeal çimlenme sıcaklığı 20-25°C'dir. Tohumlar, standart soğuk hava depolarında (1-4°C) ağzı kapalı kaplarda uzun süre saklanabilir. Aralık x mesafe 5x4 şeklindedir. Çiçeklenme dönemi Nisan ve Mayıs ayları, tohumlar ise Ekim ayında olgunlaşır.

Toprak isteği; hünnap bitkisi derine giden kazık kök sistemine sahip olmasından dolayı kireççe zengin, iyi drenajlı derin topraklarda yetiştirilmesi tercih edilir (Anonim 2014). Bu bitki, süzek ve verimli topraklarda yetişebilir, aynı zamanda aşırı yağışlara karşı da dayanıklıdır. Özellikle kuraklık koşullarından etkilenmeyen bir özelliğe sahiptir (Ecevit ve diğerleri, 2002).

Fidan üretimi; tohumla ve fidanla yapılabilir. Tohumdan üretimi biraz zahmetlidir. Çeşitli ağaç ve çalı formundaki bitkilerle, diğer çok yıllık taksonlara ait bitkilerde açık alanlarda ekim zamanı; türlerin özelliklerine, fidanlıktaki yetişme ortamı koşullarına, tohumun gördüğü ön işlemlere göre değişmektedir (Ürgenç 1998; Gezer ve Yücedağ 2006).

Hünnap tüplü aşılı fidanla daha kolay üretilebilir. Dikim için tüplü fidanların tercih edilmesi tutma oranını artırır. Diğer meyve bahçelerinde olduğu gibi hünnapta da bahçe tesis edilecek toprağın iyi işlenerek dikime hazırlanması gerekir. Dikim aralığı olarak 4x5 ve 6x5 metre uygundur. Gübreleme ve sulama iklim özelliklerine ve toprak yapısına göre değerlendirilmelidir. Sağlam bir kök yapısına sahip olduğundan susuzluğa dayanıklıdır. Budama gerekli değildir. Sadece şekil vermek ve kuru dalları uzaklaştırmak için budama yapılabilir. Rutin ilaçlama gerektirmez. Hastalık ve zararlılara oldukça dayanıklıdır.

Hasadı; hünnabın makineli hasada uygunluğu, onun gelecek açısından ümit verici bir meyve olmasını sağlayabilecektir.

Faydaları; meyve, yaprak, tohum, kabuk gibi kısımları çeşitli hastalıkların tedavisi için potansiyel ilaç kaynağı olarak kullanılmaktadır. Meyvesinin, kanser tedavisinde özellikle meme tümör hücresinin büyümesini durdurulmasında faydalanılmıştır. Hünnap meyvesinin kabuklu tüketilmesi kolesterol düşürücü ve safra asidi bağladığı gözlenmiştir. Hünnap yaprakları içeriğindeki fitokimyasal maddelerin yoğunluğundan dolayı bağışıklık sistemi düzenleyici özelliği olduğu birçok çalışma sonucunda kanıtlanmıştır.

Hünnap meyveleri taze olarak tüketilmesinin yanı sıra tamamen olgunlaştıktan sonra toplanıp, güneşte kurutularak da tüketilmektedir. Taze veya kurutulmuş hünnap meyvesi, meyve suyu, meyve şekerlemesi, reçel, çay, sirke gibi işlenmiş meyve olarak tüketilirken, ayrıca geleneksel tıpta ilaç yapımında ve hayvan yemi katkı maddesi olarak değerlendirilmektedir (Yaşa, 2016). 

Hünnap meyvesi yüksek tıbbi değerinden dolayı özellikle karaciğer ve kalp, damar rahatsızlıkları, kanda kolesterol düzensizliği gibi çok sayıda rahatsızlığın giderilmesinde kullanıldığı gibi halk arasında göğüs yumuşatıcı, balgam ve idrar söktürücü, kabız edici, zindelik verici ve öksürüğe karşı iyi bir toksin attırıcı olarak kullanılmaktadır (Yaşa, 2016).

Hünnap bitkisinin içeriğindeki fitokimyasal maddelerin yoğunluğundan dolayı bağışıklık sistemi düzenleyici özelliği olduğu birçok çalışma sonucunda kanıtlanmıştır. Bu derlemede hünnap bitkisindeki fitokimyasal maddeler verilmiştir. Kanser, diyabet, antimikrobiyal, antienflamatuvar, sedatif, laksatif, kardiyovasküler, gastrointestinal ve immün sistem üzerindeki etkileri ve hünnap bitkisindeki fitokimyasalların bu hastalıkların tedavisinde etkili olduğu ortaya konmuştur (Kemeç Hürkan, 2019; Kavas ve Dalkılıç, 2015).

Yılmaz, (2019) tez çalışmasında; Özellikle yaprak ekstraktlarının olgun meyve ve ham meyve ekstraktlarına oranlarla antioksidan kapasitesi daha yüksek bulunmuştur. Bu veriler doğrultusunda meyve ve yapraklarda elde edilen ekstraktlar antifungal, antimikotik ve antibakteriyal özelliğinin bulunması koruyuculuk etkisinin olduğu belirlenmiştir.

Kaynaklar;

1.      Kemeç Hürkan, Y. (2019). Hünnap (Ziziphus jujuba Mill.) Meyvesi: Geçmişten Günümüze Tıbbi Önemi. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 9(3), 1271-1281. DOI: 10.21597/jist.524818 Makale; https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/785936

2.      Ecevit, M.F., Hallaç, F., Dilmaç Ünal, T. 2002. Denizli ili Çivril İlçesi Gümüşsu Yöresinde Yetişmekte Olan Ünnap (Ziziphus jujuba Mill.)'ın Seleksiyon Yoluyla Islahı Üzerinde Araştırmalar. TÜBİTAK TOGTAGTARP-1988, Ankara, 42 S.

3.      Yaşa, F. (2016). Türkiye'de Yetiştirilen Hünnap Meyvesinin Bileşimi ve Meyvenin Kurutulması Sırasında Bileşiminde Meydana Gelen Değişimler. Pamukkale Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Gıda Mühendisliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Denizli. Tez: https://gcris.pau.edu.tr/bitstream/11499/1165/1/Fatma%20Ya%C5%9Fa.pdf

4.      Yılmaz, G. (2019). Hünnap (Zizyphus zizyphus) Ağacı Yaprak ve Meyve Ekstraktlarının Antioksidan ve Antimikrobiyal Özelliklerinin Araştırılması. Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarımsal Biyoteknoloji Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Tekirdağ. Tez: https://acikerisim.nku.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.11776/3568/0063976.pdf?sequence=1&isAllowed=y

5.      Kavas, I., & Dalkılıç, Z. (2015). Bazı Hünnap Genotiplerinin Morfolojik, Fenolojik Ve Pomolojik Özelliklerinin Belirlenmesi ve Melezleme Olanaklarının Araştırılması. Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 12(1), 57-72. Makale: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/259486

6.      Yaltırık, F. 1993 Dendroloji Ders Kitabı II Angiospermae (KapalıTohumlular)

7.      Akkemik, Ü., 2018 Türkiye'nin Ağaç ve Çalıları 3: Hürkan, Y., K., 2019 Hünnap (Ziziphus jujuba Mill.) Meyvesi: Geçmişten Günümüze Tıbbi Önemi, 18 Mart Ü. Çanakkale

8.      Orman Genel Müdürlüğü. (2014). Geniş Yapraklı ve Meyveli Türler'e Ait Tohum Bahçeleri Tesisi Eylem Planı (2014-2018). Eylem Planı: https://www.ogm.gov.tr/tr/e-kutuphane-sitesi/Yayinlar/Geni%C5%9F%20Yaprakl%C4%B1%20Ve%20Meyveli%20T%C3%BCrlere%20Ait%20Tohum%20Bah%C3%A7eleri%20Tesisi%20Eylem%20Plan%C4%B1%20(2014-2018).pdf