Stres, Dünya Sağlık Örgütü'ne (WHO) göre zor bir durumun neden olduğu endişe veya zihinsel gerilim hali olarak tanımlanır. Stres, hayatın zorlukları ve tehditlerine karşı doğal bir insan tepkisidir. Herkes bir düzeyde stres yaşasa da, strese verdiğimiz tepki, genel iyilik halimiz üzerinde büyük bir fark yaratır. İnsanlar zamanlarının çoğunu iş yerinde geçirdiğinden, iş stresi yönetimi, yaşam kaliteleri açısından büyük önem taşır. Stres yönetimi için sentetik ilaçlar, aromaterapi ve masaj uygulamaları gibi birçok yöntem bulunmaktadır. Aromaterapinin kolay uygulanabilirliği ve güvenilirliği nedeniyle, iş stresi yönetiminde aromaterapi uygulamalarının etkinliği değerlendirilmiştir.
1. Giriş
Uçucu (esansiyel) yağlar, yüzyıllardır en etkili şifa malzemelerinden biri olmuştur. Hoş kokularıyla dikkat çekmeleri, onların bitkinin özü olduğu fikrini de yaratmıştır. Aromaterapi, esansiyel yağların terapötik amaçlarla kullanılmasıyla ortaya çıkan bir alandır. Bu yağlar, yalnızca fiziksel değil, aynı zamanda zihinsel durumları da etkileyen şifalı güçleri sayesinde çeşitli nedenlerle kullanılabilir. Aromaterapi, esansiyel yağların solunması, sabit yağlarla topikal olarak uygulanması veya ağızdan alınması yoluyla uygulanabilir.
Aromaterapi; anksiyete, cilt ve saç problemleri, sindirim sorunları, ağrı yönetimi, yara bakımı, solunum ve uyku zorlukları gibi birçok durumu tedavi etmek için kullanılır. İş stresi, aromaterapinin sıkça kullanıldığı zihinsel rahatsızlıklardan biridir. Çalışanların stres seviyeleri; rol çatışmaları, iş yükü ve çalışma ortamı gibi çeşitli nedenlerle artar. Daha yüksek stres seviyeleri, iş verimliliğini doğrudan etkiler.
Stresin, bir kişinin sağlığını hem doğrudan hem de dolaylı olarak olumsuz etkilediği açıktır. Adrenalin ve noradrenalin gibi nörotransmiterlerin salınımı, fizyolojik bir stres tepkisidir. Bu durum, hızlanmış kalp atışı ve solunum gibi fizyolojik değişikliklere yol açar. Ayrıca stres, kortizol adı verilen bir steroid hormonunun üretimini tetikler. Kortizol, karbonhidrat, yağ ve protein metabolizmasını düzenler; kan basıncını ve kan şekerini kontrol eder. Ancak normalin üzerindeki kortizol seviyeleri, bilişsel fonksiyonları olumsuz etkiler.
Kronik stres, diyabet, obezite, anormal kolesterol seviyeleri ve kardiyovasküler hastalıklar gibi birçok hastalığa neden olabilir. Bu nedenle, insanların zamanlarının büyük bir kısmını geçirdiği çalışma ortamlarında stres seviyelerinin en aza indirilmesi önemlidir.
2. Aromaterapinin İş Stresine Etkisi
Stresle başa çıkmak için bireyler çeşitli yöntemler kullanmıştır. Aromaterapi de bu çözümlerden biridir. Citrus sinensis (L.) Osbeck, Lavandula angustifolia Mill., Matricaria recutita L., ve Rosa damascena Mill. gibi esansiyel yağlar, stres ve anksiyete durumlarında sıkça kullanılmaktadır.
Örneğin, bir çalışmada diş tedavisi gören çocuklar, tatlı portakal yağı soluyarak tedavi edilmiş ve bu grupta kortizol seviyelerinin, esansiyel yağ kullanılmayan gruba göre daha düşük olduğu gözlemlenmiştir. Başka bir çalışmada ise 150 çocuk üzerinde yapılan araştırmada, diş tedavisi ile ilgili anksiyete seviyeleri hem kız hem de erkek gruplarında azalmış, ancak kız çocuklarındaki azalma istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. Kortizol seviyelerindeki bu azalma, tatlı portakal yağının stres üzerindeki etkisini göstermektedir.
Stres üzerine birçok klinik çalışma yapılmış olmasına rağmen, iş stresi temelli klinik çalışmaların sayısı sınırlıdır. Bu bağlamda, iş stresi için literatürde yer alan aromaterapi uygulamaları Tablo 1'de gösterilmiştir. Kullanılan esansiyel yağların etkili bileşiklerinin kimyasal yapıları ise Şekil 1'de verilmiştir.
3. İş Stresinde Kullanılan Uçucu Yağlar
Birçok çalışma, uçucu yağların kaygı giderici (anksiyolitik) veya antidepresan etkilerini incelemiştir. İş stresi gibi özel stres türleri üzerine yapılan klinik çalışmalarda, belirli meslek grupları incelenmiştir. Bu çalışmalarda sıklıkla şu bitkilerin uçucu yağları kullanılmıştır:
- Citrus türleri (Turunçgiller)
- Lavandula angustifolia (Lavanta)
- Rosa damascena (Isparta Gülü)
- Salvia sclarea (Misk Adaçayı)
Rutaceae (Sedefotugiller) familyasına ait olan bergamot bitkisinin uçucu yağı, meyve kabuklarının mekanik olarak sıkılmasıyla elde edilir. Bu yağın ana bileşenleri şunlardır:
- Limonen
- Linalool
- β-Pinen
- Linalil asetat
- γ-Terpinene
Citrus limon (Limon)
Limon bitkisi de Rutaceae familyasına aittir ve uçucu yağı kabuklarından soğuk pres yöntemiyle elde edilir. Ana bileşenleri şunlardır:
- Limonen
- β-Pinen
- γ-Terpinene
Citrus sinensis (Tatlı Portakal)
Tatlı portakal da Rutaceae familyasına aittir ve uçucu yağı meyve kabuklarından mekanik olarak elde edilir. Ana bileşenleri şunlardır:
- Limonen
- Mirsen
- γ-Terpinene
- α-Farnesen
Bir ön çalışmada, tatlı portakal yağı 20 kadın katılımcıya günde iki kez (öğleden önce ve sonra) kişisel bir difüzör ile dört hafta boyunca uygulanmıştır. Çalışmanın sonunda, stres puanlarında anlamlı bir azalma gözlenmiştir (p < 0.01).
Lavandula angustifolia (Lavanta)
Lamiaceae (Ballıbabagiller) familyasına ait olan lavanta bitkisinin uçucu yağı, çiçeklerinden buhar distilasyonu ile elde edilir. Ana bileşenleri şunlardır:
- Linalool
- Kafur
- Linalil asetat
- 1,8-Sineol
- Borneol
Rosa damascena (Isparta Gülü)
Rosaceae (Gülgiller) familyasına ait olan Isparta gülünün uçucu yağı, taç yapraklarından buhar distilasyonu ile elde edilir. Ana bileşenleri şunlardır:
- β-Sitronellol
- Geraniol
- β-Fenil etil benzoat
- Fenil etil alkol
- Nonadekan
Salvia sclarea (Misk Adaçayı)
Lamiaceae familyasına ait olan misk adaçayının uçucu yağı, yapraklarından buhar distilasyonu ile elde edilir. Ana bileşenleri şunlardır:
- Linalil asetat
- Linalool
- (E)-Karyofilen
- p-Simen
- α-Terpineol
4. Esansiyel Yağların Anksiyetede Etki Mekanizmaları
GABAerjik Mekanizma
GABA, merkezi sinir sisteminde inhibitör bir etkisi olan bir nörotransmiterdir. GABA, nöronlar arasındaki bağlantıyı yavaşlatarak sinir sisteminin genel aktivitesini azaltır. GABA, GABA-A reseptörlerine bağlandığında, klorid (Cl⁻) kanalları açılır ve klorid iyonları hücreye girerek nöronun hiperpolarizasyonuna neden olur. GABA, GABA-B reseptörlerine bağlandığında ise potasyum (K⁺) kanalları açılır ve kalsiyum (Ca²⁺) kanalları kapanır, bu da nöronun hiperpolarizasyonuna yol açar. Her iki durumda da sinaptik iletim baskılanır. Düşük GABA seviyeleri, artan depresyon ve anksiyete ile ilişkilidir.
Bir çalışmada, bergamot esansiyel yağının anksiyolitik etkisinin mekanizması, sıçanlar üzerinde araştırılmıştır. Sonuçlar, bergamot esansiyel yağının etkisinin GABA reseptörleri ile ilişkili olduğunu göstermiştir. Bergamot esansiyel yağı, temel olarak limonen ve ß-pinen bileşenlerinden oluşur.
Serotonin Geri Alım İnhibisyonu
Serotonin, ruh hali, bilişsel aktivite ve otonom fonksiyonlar dahil olmak üzere birçok süreci kontrol edebilen bir nörotransmiterdir. Tirozin amino asidinden türeyen serotonin, sinaptik boşluktaki miktarını artırarak antidepresan bir etki gösterir. Bu nedenle, serotonin geri alımını inhibe eden bileşikler (SRI), antidepresan aktiviteye sahiptir. Serotonin reseptörlerinin yedi ana alt türü vardır (5-HT1, 5-HT2, 5-HT3, 5-HT4, 5-HT5, 5-HT6, 5-HT7). Antidepresan etkiden sorumlu olan reseptör 5-HT1'dir. Antidepresan bir etki elde etmek için seçici serotonin geri alımının inhibe edilmesi önemlidir, çünkü farklı serotonin reseptörleri farklı etkiler göstermektedir.
Bir çalışmada, Cananga odorata bitkisinden elde edilen ylang-ylang esansiyel yağının mekanizması incelenmiştir. Bu yağın antidepresan etkisinin, serotonin reseptörlerinin inhibisyonu ile ilişkili olduğu gözlemlenmiştir. Ylang-ylang esansiyel yağı, büyük oranda linalool, linalool asetat ve α-pinen bileşenlerini içermektedir.
5. Sonuç
Klinik çalışmalar, esansiyel yağların stres seviyelerine olumlu katkısını bilimsel olarak kanıtlamıştır. İş stresinin de bu bağlamda değerlendirildiği göz önüne alındığında, aromaterapi uygulamalarının iş stresini azaltıcı bir etkisi olduğu görülmektedir. İn vivo çalışmalar, bu etkinin esansiyel yağların bileşiminde bulunan kimyasal maddelerden kaynaklandığını göstermektedir. Bu bağlamda, aromaterapi uygulamalarının iş yerlerinde yaygınlaştırılmasının iş verimliliği ve insan sağlığı üzerinde olumlu bir etkisi olabileceği sonucuna varılabilir.
BESLER ŞİFA- "Doğallığın tam adresi"
Bitkisel kozmetik, aromaterapi ve kişisel bakım ürünleri, şifalı krem ve aromatik yağlar için bizi takip edebilirsiniz. Tüm ürünlerimiz doğal, bitkisel, helal ve Sağlık Bakanlığı (ÜTS) onaylıdır.
İnstagram Vitrin www.instagram.com/beslersifa
Hepsiburada Mağazası https://www.hepsiburada.com/magaza/besler-sifa
Trendyol Mağazası: https://www.trendyol.com/magaza/besler-sifa-m-872629?sst=0
aZall.com Mağazası: https://www.azall.com/besler-sifa/
Ürün, hizmet ve projelerimizle Ankara Sincan'daki atölyemize bekleriz.
Bu yayın çeviri olarak şu yayından alınmıştır, sadece okunması için çevrilerek yayımlanmıştır.
Detaylar için makalenin kendisine müracaat ediniz; https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/4027312
BeslerŞifa Sabun, krem, merhem, macun, yağ, çay, sirke ve hacamat sülük; Eğitim/ Üretim/ Fason anlaşma yapan örnek bir sosyal girişim modelidir.
Hiç yorum yok
Yorum Gönder